Το ελληνικό ίχνος στο Ζάγκρεμπ, από το 1770 και μετά

Πληροφορίες για μεταναστεύσεις Ελλήνων στο Ζάγκρεμπ τον 18ο και 19ο αιώνα

Οικογένεια Δημητρίου

Η αρχή έγινε με τον Γρηγόριο Δημητρίου, έμπορο από τη Σιάτιστα, που αποβιβάστηκε στην Ερζεγοβίνη γύρω στο 1770, πιθανότατα λόγω των Ορλωφικών ή άλλης ταραχής που δυσκόλεψε τη ζωή πολλών Ελλήνων, από αυτές που δεν έλειπαν στα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας.

Τον ακολούθησαν οι δυο του γιοι, Ναούμ και Θεόδωρος. Η οικογένεια δραστηριοποιήθηκε στην περιοχή μεταξύ Τεργέστης και Βουδαπέστης, με βάση το Ζάγκρεμπ.

Ο Ναούμ Δημητρίου παντρεύτηκε την Αικατερίνη Πόποβιτς. Είναι άγνωστο αν η καταγωγή της ήταν ελληνική, όπως και το αν είχε συγγένεια με την Ελισάβετ Πόποβιτς, που παντρεύτηκε έναν άλλον Έλληνα, τον Κωνσταντίνο Μάλλιν (πιθανό επώνυμο Μαλλίνης ή Μαλλίνος, που απαντάται επίσης στη δυτική Μακεδονία).

Ο Θεόδωρος Δημητρίου το 1790 παντρεύτηκε την Αφράτη ή Αφρατία Αυξέντη/Αυξεντίου (αναφερόμενο επώνυμο «Αξέντ», από Κοζάνη) και απέκτησαν τον Δημήτριο Δημητρίου – μετέπειτα εθνικό λογοτέχνη της Κροατίας, γνωστό ως Dimitrije Demetar (1811-1872) – και αρκετά ακόμη παιδιά:

• Την Ελισάβετ (γενν. 1806) – σύζυγο του βαρώνου Νίκολιτς
• Την Αλεξάνδρα (γενν. 1815) – σύζυγο του Ίβαν Μαζούρανιτς, του σημαντικού ηγεμόνα που αναμόρφωσε το νομικό και εκπαιδευτικό σύστημα της Κροατίας
• Μερικές ακόμη αδελφές και αδελφούς – για τους τελευταίους έχει γραφεί ότι συμμετείχαν στην ίδρυση του Lloyds Τεργέστης

Οικογένεια Μάλλιν

Ο Κωνσταντίνος Μάλλιν (που πέθανε το 1809) απέκτησε τον Ιωάννη και την Εύα.

Ο Ιωάννης Μάλλιν (1786-1854) παντρεύτηκε τη Σοφία, κόρη του Ναούμ Δημητρίου (και εξαδέλφη του Demetar). Είχε κατάστημα στη σημερινή Radićeva, την τότε Μακρά Οδό – τον ανηφορικό δρόμο που ενώνει την κάτω πλατεία Γέλατσιτς με την Πέτρινη Πύλη της Άνω Πόλης. Αναφέρεται ότι ως επιφανής αστός είχε λάβει τον τίτλο του «ελεύθερου πολίτη» και είχε απαλλαγεί από την πληρωμή τελών σε όλες τις «ελεύθερες πόλεις», στις οποίες μετέφερε σιτηρά με το πλοιάριο «Καταρίνα». Εμφανίζεται ως δυναμικός έμπορος, ενεργός στην πόλη και στο επιμελητήριο, και ως πρακτικό άτομο, όχι των λόγων αλλά των έργων.

Ο γιος τους Ναούμ Μάλλιν (1816-1893) διακρίθηκε στο εμπόριο. Στην περιοχή του μοναστηρίου του Αγ. Ιωσήφ Ξαβερίου, στο ύψος του σταθμού τραμ Μιχάλιεβατς, υπάρχει κήπος με το όνομά του, με «εξωτικά δέντρα» που έφερε από διεθνή έκθεση. Ο Ναούμ Μάλλιν στα 31 του έγινε αντιπρόεδρος του Πρώτου Κροατικού Ταμιευτηρίου και ήταν συνιδρυτής της Κροατικής Εμπορικής Τράπεζας. Δύο φορές διετέλεσε συντάκτης της Άγκραμερ Τσάιτουνγκ. Ήταν ο διοικητικός αντιπρόεδρος της Matica Hrvatska (ιδρύματος για την προώθηση της κροατικής εθνικής ταυτότητας). Η υπογραφή του, όπως και του Αναστασίου Πόποβιτς, μπήκε στο συμβόλαιο με τον Α. Φέρνκορν (το 1864) για το άγαλμα του κροάτη ηγέτη Γέλατσιτς, που δεσπόζει στην ομώνυμη κάτω πλατεία. Για 40 χρόνια ήταν γραμματέας και επίτροπος της ορθόδοξης εκκλησιαστικής κοινότητας.

Γιος του Ναούμ Μάλλιν ήταν ο Ιωάννης ή Ίβο (1855-1907). Οδός με το όνομά του υπάρχει λίγο νοτιότερα από το πάρκο Μάλλιν, στο ύψος της ρουμανικής πρεσβείας. Ο Ίβο ήταν καταπιστευματίας, δικηγόρος, με ισχυρό ρόλο στην προώθηση της οικονομικής ανάπτυξης στις ηπειρωτικές περιοχές της Κροατίας. Ο Ίβο είχε δύο ακόμη αδέλφια, τον Θεόδωρο και τη Σιδωνία.

Οικογένεια Πόποβιτς

Η Εύα Μάλλιν, κόρη του Κωνσταντίνου, πέθανε πολύ νέα – στα 23 της. Πρόλαβε να παντρευτεί με τον Μάρκο Κουμάνοβιτς και να αποκτήσει μια κόρη, την Χριστίνα. Αυτή παντρεύτηκε αργότερα τον βοηθό του Κουμάνοβιτς, τον ελληνικής καταγωγής Αναστάσιο Πόποβιτς. Με τον τρόπο αυτό, το επώνυμο Πόποβιτς ξανασυνδέεται με τα άλλα κλαδιά της ελληνικής κοινότητας. Ο Αναστάσιος (1786-1872) ήταν συνιδρυτής του Πρώτου Κροατικού Ταμιευτηρίου (βλ. Μάλλιν), και συνέβαλε στο να επιβιώσει αυτός ο θεσμός και μετά τη δύσκολη χρονιά του 1848 – με τις εσωτερικές εξεγέρσεις στην Αυστροουγγαρία, μέρος της οποίας ήταν η Κροατία. Ήταν ο πρώτος πρόεδρος του Εμπορικού Επιμελητηρίου από το 1852 έως το 1866. Ήταν επίσης πρόεδρος της ορθόδοξης κοινότητας και συνέβαλε στην ανοικοδόμηση, το 1866, του ορθόδοξου ναού της Μεταμόρφωσης – που σήμερα αποτελεί έδρα της σερβικής μητρόπολης Κροατίας/Σλοβενίας και βρίσκεται στην πολύβουη Πλατεία των Λουλουδιών.

Η κόρη του Αναστασίου Πόποβιτς, Μαρία, παντρεύτηκε τον ταγματάρχη Στέφαν Μίλετιτς. Ο ομώνυμος γιος τους (1868-1908) ήταν ονομαστός θεατρικός συγγραφέας. Αποτελεί εντυπωσιακή σύμπτωση το ότι πρωτεργάτης του κροατικού θεάτρου ήταν ένας Έλληνας (ο Δημήτρης Δημητρίου) και συνεχιστής της παράδοσης ο απόγονος Ελλήνων, Stjepan Miletić.

Η «διαπλοκή» της οικογένειας Πόποβιτς με τις λοιπές ελληνικές δεν σταματά εδώ. Ο αδελφός του Αναστασίου, Ανδρέας, παντρεύτηκε και αυτός μία απόγονο Μάλλιν, και απέκτησαν τρία παιδιά. Για αρκετά χρόνια η οικογένεια είχε κατάστημα στην πλατεία Γέλατσιτς, όπου βρισκόταν και σπίτι άλλης ελληνικής οικογένειας (Γκαβέλλα – όνομα που συνηθίζεται στη Στερεά και Εύβοια).

Οικογένεια Γκαβέλλα

Το κεντρικό, εναλλακτικό θέατρο με το όνομα του Branko Gavella (1885-1962), όπως και η ομώνυμη οδός στην περιοχή Folnegovićevo – κοντά στο τζαμί –, σχετίζεται με τη συγκεκριμένη οικογένεια. Σύμφωνα με την εγγονή του, πανεπιστημιακή καθηγήτρια γαλλικής φιλολογίας Υβόννη Β'ρχοβατς, ο Μπράνκο Γκαβέλλα ήταν ελληνικής καταγωγής, παρόλο που έχει γραφτεί ότι ήταν και "Τσιντσάρος" (Βλάχος από Σερβία ή πΓΔΜ - σημείωση: και για τον Δημητρίου, όπως και άλλους ορθόδοξους μετανάστες στα Βαλκάνια, έχει εκφραστεί αυτή η άποψη). Ο παππούς του, Γεώργιος, είχε μεταναστεύσει στο Ζάγκρεμπ και ήταν πετυχημένος έμπορος σχοινιού και κουβερτών. Χρηματοδότησε πολλούς καλλιτέχνες. Στο παλιό θέατρο (της πλ. Αγίου Μάρκου, που δεν υπάρχει πια) υπήρχε θεωρείο με το όνομά του. Το σπίτι της οικογένειας, στο οποίο μεγάλωσε ο παππούς Μπράνκο, ήταν στη βόρεια πλευρά της πλατείας Γέλατσιτς, εκεί που σήμερα υπάρχει η μοναδική στοά που οδηγεί προς την αγορά Ντόλατς.

Πηγές

• Κείμενο του Κροάτη συγγραφέα Τζούρο Σάμπο με τίτλο «Για ένα παλιό σπίτι και ανθρώπους από τα παλιά στο Ζάγκρεμπ», γραμμένο το 1933, ως μέρος ευρύτερου έργου με τον τίτλο «Περί του Ζάγκρεμπ» (O Zagrebu, στα κροατικά). Ο Τζούρο Σάμπο διετέλεσε διευθυντής του Μουσείου Πόλεως του Ζάγκρεμπ.
• Κείμενο του Τέοντορ ντε Καντσιάνι Γιάκσιτς στο περιοδικό Acta med hist Adriat (2008), τεύχος 6(2), σελ. 243 κ.ε., με τίτλο "Η κληρονομιά του Δρ. Dimitrije Demetar στη βιβλιοθήκη και συλλογή εις μνήμην Mažuranić-Brlić-Ružić".
• Το Μουσείο Πόλεως Ζάγκρεμπ, στο οποίο αναφέρονται τα ονόματα των τριών πρώτων οικογενειών, καθώς και μιας ακόμη (Stova), για την οποία ακόμη δεν έχω εντοπίσει κάποιο ίχνος. 
• Συνέντευξη της Yvonne Vrhovac, εγγονής του θεατρικού συγγραφέα, κριτικού και δοκιμιογράφου Branko Gavella, στον ιστότοπο της μεγάλης εφημερίδας Jutarnji.

Σημείωση: Το βιβλικό όνομα Ναούμ το συναντάμε σε επώνυμα αλλά και ως βαφτιστικό όνομα, κυρίως στη βόρεια Ελλάδα και γειτονικές χώρες. Ο άγιος Ναούμ ήταν ιεραπόστολος με τους Κύριλλο-Μεθόδιο και εκκλησία προς τιμήν του βρίσκεται στη λίμνη της Αχρίδας, στον ομώνυμο οικισμό της πΓΔΜ. 

Στη φωτογραφία, η ορθόδοξη εκκλησία του Ζάγκρεμπ.