18 Μαρ 2014

Σφύρα μου cleft-ικα

Ομολογώ ότι δεν είχα δει το χάρτη του Samuel Huntington, σύμφωνα με τον οποίο η Ελλάδα και η Κύπρος ανήκουν στο "σλαβικό ή ορθόδοξο" πολιτισμό. Το σύγγραμμα είναι πλέον αρκετά παλιό (η ιδέα πρωτοδημοσιεύτηκε το 1993) αλλά τώρα με τα ουκρανικά ζητήματα το ανασύρουν αρκετοί, προσπαθώντας να μας πουν "κάτι".

Αυτό το "κάτι" περιγράφεται ως εξής:
- Μη φοβάστε τους ρώσους
- Ξεκολλήστε από τη δύση

Στην προσέγγιση του Huntington δεν είμαι σε θέση να κάνω συνολική κριτική. Σοβαρές ενστάσεις έχουν πάντως διατυπωθεί από σοβαρούς ανθρώπους διεθνώς (π.χ. Σεν, Σαΐντ) αλλά και στην Ελλάδα - σε άρθρο στην Ελευθεροτυπία που δυστυχώς δεν προσέχτηκε γιατί ήταν αυγουστιάτικο και τότε μας απασχολούσαν άλλα δηλ. άλλοι (Μητσοτάκης, Παπανδρέου, Σαμαράς).

Μπορεί η Ελλάδα και η Κύπρος να "ξέφυγαν" ως λεπτομέρειες στην ενασχόληση ενός μελετητή με ζητήματα παγκόσμιας εμβέλειας. Ας μην ξεχνάμε ότι δεν είμαστε τόσο σημαντικοί όσο συχνά νομίζουμε. Όσοι έχουν ασχοληθεί μαζί μας (είτε χάρη στον αρχαίο ή/και μεσαιωνικό πολιτισμό μας & τη γλώσσα μας, είτε επειδή τους αρέσει η ηλιοφάνεια και το αρχιπέλαγος, είτε επειδή έτυχε) γνωρίζουν αυτά που (πρέπει να) ξέρουμε κι εμείς.

Είμαστε και Δύση. Ποντάραμε στο φιλελληνισμό της διαφωτιζόμενης Δύσης του 1800. Μας έκαναν bailout στο Ναυαρίνο 2 δυτικές δυνάμεις κι όχι μόνο οι ρώσοι. Υιοθετήσαμε το γαλλο-γερμανικό αστικό δίκαιο και σπουδάζαμε στην Εσπερία. Ο Βενιζέλος, ο Μεταξάς κι ο Κωνσταντίνος Καραμανλής κοιτούσαν πρώτα δυτικά, το ίδιο κι οι περισσότεροι έλληνες που έφυγαν μετανάστες. Μαθαίνουμε αγγλικά και ήμασταν οι 10οι από τους (σήμερα) 28 του ευρωπαϊκού κλαμπ.

Δεν είμαστε μόνο Δύση. Είμαστε μεσογειακοί, βαλκάνιοι, απόγονοι οθωμανών υπηκόων (πλην επτανησίων), πρωτίστως ορθόδοξων καταβολών. Γράφουμε με το δικό μας μοναδικό αλφάβητο και αυτό το επιτραπέζιο έγχορδο που παίζουν στα μέρη μας με τα δάχτυλα το λένε κανονάκι (από τη λέξη κανών) κι όχι zither.

Η σλαβική ανατολική Ευρώπη των ορθοδόξων είναι ένας χώρος οικείος.

Το ελληνικό οικόπεδο είναι σε κοινό χώμα εδώ και 1000-1500 χρόνια. Το DNA αναμίχθηκε τον καιρό που τα Βαλκάνια άλλαζαν χέρια μεταξύ βυζαντινών, βουλγάρων, σέρβων. Παράλληλα, με τον εκχριστιανισμό που ξεκίνησαν οι δυο σαλονικιοί, το Αιγαίο ενώθηκε πολιτισμικά με τη Μοραβία και το (αχ!) Κίεβο - την ίδια εποχή γεννήθηκε το πλησιέστερο σε εμάς ξένο αλφάβητο (κυριλλικό).

Το ελληνικό οικοδόμημα όμως έχει και πολλά στοιχεία που το διαφοροποιούν. Στην πρόσφατη μνήμη αυτά τονίστηκαν λόγω του ψυχρού πολέμου. Δεν θα μιλούσαμε τόσο αφ' υψηλού για μισθούς Βουλγαρίας (ή παλιότερα για αλβανό τουρίστα) αν δεν είχαμε ακολουθήσει την πορεία που προδιαγράφτηκε στην Γιάλτα της (ξανά, αχ!) Κριμαίας ή κατά μερικούς με τη χαρτοπετσέτα και τα ποσοστά "90-10" - πορεία που βέβαια πέρασε από τα κύματα μιας εμφύλιας σύρραξης. Κακά τα ψέματα όμως, δεν είμαστε (και) Δύση μόνο επειδή μας κουλάντριζαν οι αγγλογάλλοι, οι αμερικάνοι ή οι σύγχρονοι ευρω-γερμανοί. Είναι κάτι πιο βαθύ.

Ας τα θυμόμαστε όλα αυτά, στη σημερινή εξαιρετικά δύσκολη συγκυρία, στην οποία παίζονται όχι μόνο οι εσωτερικοί μας καημοί (το πρωτογενές πλεόνασμα, το κοινωνικό μέρισμα και η εκπροσώπηση της κεντροαριστεράς) αλλά και ευρύτερης σημασίας ζητήματα με επίκεντρο - για μια ακόμη φορά στην Ιστορία - την πολύπαθη Ευρώπη, τόσο εντός όσο και εκτός Ε.Ε.

ΥΓ- Σε λίγες μέρες τιμούμε την παλιγγενεσία του 1821. Ανθρώπινο είναι να γιορτάζουμε τα όσα μας ενώνουν, ακόμη κι αν εμπεριείχαν επεισόδια διχασμού (βλ. Ναύπλιο: έλληνες φυλάκισαν τον Κολοκοτρώνη, έλληνες σκότωσαν τον Καποδίστρια). Οι προβολείς στρέφονται στους ήρωες, μεταξύ των οποίων και οι κλέφτες. Παίζοντας με τις λέξεις, ερχόμαστε και πάλι στην προσέγγιση Huntington, που σε ανύποπτο χρόνο (ή πρόκειται για αυτοεκπληρούμενη προφητεία;) ονομάτισε την Ουκρανία ως ενδεικτική χώρα-cleft, δηλαδή πεδίο σύγκρουσης "πολιτισμών". Cleft σημαίνει ρήγμα. Εμείς εδώ, ιστορικά, είμαστε επιρρεπείς στις οδυνηρές διαιρέσεις (καταφέραμε π.χ. εν καιρώ παγκοσμίου πολέμου να έχουμε δύο κυβερνήσεις) αλλά απέχουμε από την παλιά Γιουγκοσλαβία (που κι αυτή πιστεύω ότι σωζόταν, αν ήθελε). Έχουμε ακόμη πολλά να μας ενώνουν, ελπίζω λοιπόν να παραμείνουμε συνετοί τους επόμενους μήνες (ή και χρόνια) και να μην επιδοθούμε σε cleft-οπόλεμο μεταξύ μας - αλλά αντίθετα, να δείξουμε έμπρακτα ότι μας ενδιαφέρει να κρατήσουμε ζωντανή τη μοναχική μας ιδιαιτερότητα, χωρίς να χωριστούμε σε αγγλικόν, γαλλικόν και ρωσ(σ)ικόν κόμμα.